Veel mensen zullen niet gelijk denken aan intellectueel eigendomsrecht als het gaat om iemands uiterlijk. Toch kan een persoon wel degelijk rechten ontlenen aan zijn portret. Je kunt bijvoorbeeld niet zonder toestemming iemands portret gebruiken om reclame te maken voor je bedrijf. In deze blog meer over het portretrecht en de regelgeving eromheen. Wat mag er wel en wat mag er niet?

Wat is het portretrecht?

Vaak wordt bij een portret gedacht aan een afbeelding van het gezicht van een persoon. Dit is inderdaad een vorm van een portret, maar het portretrecht omvat meer dan alleen een afbeelding van het gezicht. Onder het portret vallen namelijk alle afbeeldingen waarop iemand herkenbaar is. Dit kan dus ook een foto zijn waarop het gezicht niet herkenbaar is, maar het postuur bijvoorbeeld wel.

Het portretrecht kent twee soorten portretten: portretten die gemaakt zijn in opdracht en portretten die niet in opdracht zijn gemaakt.

Portret in opdracht

Voor portretten die gemaakt zijn in opdracht gelden strengere regels dan wanneer het portret niet in opdracht is gemaakt. De regels voor portretten gemaakt in opdracht zijn te vinden in de artikelen 19 en 20 van de Auteurswet.

Vaak worden portretten gemaakt door een fotograaf, in opdracht dus. In zo’n geval verkrijgt de fotograaf auteursrecht op de foto; hij bepaalt wat er met de foto gebeurt en mag voor eventuele publicatie ook geld vragen. Het is echter niet zo dat de geportretteerde daardoor niets meer te zeggen heeft over wat er met de foto gebeurt. De geportretteerde heeft immers een eigen portretrecht. Wil de fotograaf een foto met jou erop publiceren, dan zal hij eerst toestemming moeten krijgen van de geportretteerde.

Portret buiten opdracht

Voor portretten gemaakt buiten opdracht gelden minder strenge regels. De hoofdregel voor het portretrecht buiten opdracht is opgenomen in artikel 21 van de Auteurswet.

Als iemands portret is gemaakt zonder dat daarvoor opdracht is gegeven, dan verkrijgt de maker eveneens een auteursrecht op de desbetreffende foto. Het staat hem vrij deze foto te publiceren, maar de geportretteerde heeft wel het recht om bezwaar te maken tegen de publicatie.

Maakt de geportretteerde eenmaal bezwaar, dan zal hij moeten aantonen dat hij een redelijk belang heeft bij het niet-publiceren van het portret. Publicatie van dergelijke foto’s is namelijk alleen niet toegestaan, voor zover een redelijk belang van de geportretteerde zelf of, na zijn overlijden, van één van de nabestaanden zich tegen deze openbaarmaking verzet.

Van een redelijk belang is bijvoorbeeld sprake wanneer de privacy geschonden wordt of wanneer commerciële belangen meespelen. Bij een beroep op de schending van privacy zal de rechter een afweging moeten maken tussen de vrijheid van meningsuiting en het portretrecht. Bij commerciële belangen kan worden gedacht aan een bedrijf dat geld verdient door het gebruik een portret van een bekend persoon.

Wat zijn de gevolgen van schending van het portretrecht?

Wanneer eenmaal vaststaat dat er sprake is van schending van het portretrecht, dan rijst de vraag welke mogelijkheden de geportretteerde dan heeft. De geportretteerde heeft in geval van een geslaagd beroep op schending van het portretrecht in de meeste gevallen recht op schadevergoeding.

Om een duidelijker beeld te krijgen van de praktijk, volgt nu een praktijkvoorbeeld waarin inderdaad schadevergoeding werd toegewezen vanwege schending van het portretrecht.

Edgar Davids en ‘Striker Lucian’

Edgar Davids heeft onlangs een rechtszaak gewonnen van Riot Games, waarin Riot Games inbreuk maakte op zijn portretrecht. Riot Games is ontwikkelaar en exploitant van de videogame ‘League of Legends’. In deze game besturen spelers ieder een eigen virtueel karakter, een champion. Voor deze champions kunnen spelers skins kopen, waarvoor Riot Games een vergoeding ontvangt. Deze skins veranderen het uiterlijk van het speelbare karakter.

In deze zaak ging het specifiek om de champion ‘Lucian’, in het bijzonder in combinatie met de skin ‘Striker Lucian’. Striker Lucian is een skin gebaseerd op een voetbalspits. Deze skin vertoonde zoveel gelijkenissen met het uiterlijk van Edgar Davids, dat de rechtbank heeft geoordeeld dat Riot Games met het exploiteren van de skin het portretrecht van Edgar Davids heeft geschonden.

De rechtbank overwoog dat de combinatie van een donkere huidskleur, sportief postuur, agressieve speelstijl, zwarte dreadlocks en een sportbril, gecombineerd met een voetbaluniform, voldoende is om aan te nemen dat Striker Lucian een portret van Edgar Davids is. Riot Games heeft dus het portret van Edgar Davids openbaar gemaakt.

De volgende vraag die de rechtbank zich stelt, is of de openbaarmaking van het portret onrechtmatig is. Deze beoordeling vergt volgens de rechtbank een afweging tussen enerzijds de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (art. 8 EVRM) en anderzijds de informatievrijheid (art. 10 EVRM). Daarbij overweegt de rechtbank dat geportretteerden niet in alle gevallen hoeven toe te laten dat hun verworven populariteit commercieel wordt geëxploiteerd door openbaarmaking van hun portretten, zonder dat zij daarvoor een vergoeding ontvangen.

Omdat Edgar Davids als professionele spits verzilverbare populariteit heeft vergaard, heeft Edgar Davids een redelijk belang om op te komen tegen het zonder vergoeding openbaar maken van zijn portret. De rechtbank oordeelt dan ook dat dit belang van Edgar Davids zwaarder weegt dan het belang van Riot Games (informatievrijheid). Riot Games is Edgar Davids dan ook schadevergoeding verschuldigd.

Conclusie

Al met al is het portretrecht een vrij breed begrip. Van belang is het onderscheid tussen een portret gemaakt in opdracht en een portret gemaakt buiten opdracht. Staat eenmaal vast dat er sprake is van een portret, dan moet gekeken worden of er sprake is van schending van het portretrecht en of er eventueel schadevergoeding mogelijk is.

Hierbij wordt dan gekeken of er sprake is van een redelijk belang. Bij het bepalen van schadevergoeding bij schending van het portretrecht, zal altijd een belangenafweging moeten worden gemaakt. De eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer staat daarbij tegenover de vrijheid van meningsuiting en de informatievrijheid. Ook vergaarde populariteit van het portret kan aangemerkt worden als een redelijk belang en kan dus een reden zijn voor schadevergoeding.

Heeft u vragen over het portretrecht of wilt u graag meer informatie, neem dan gerust contact op.

Deze blog is geschreven door Thijs Priemis.